Deriya Çiya/ Qamişlo
Jin bi qasî koletî û zordariya ku li ser hatî meşandin, ew qasî bi ked û tekoşîna xwe cih û navê xwe di tevahiya dîrokên cîhanî de bi tîpên zêrîn nivîsand. Derbarê vê yekê de jî Rêber Abdullah Ocelan wiha dibêje: Navê Sîstemê ji mêj ve şensê xwe yê sererastbûnê bi reforman ji dest daye. Ya pêdivî pê heye ‘şoreşeke jinê ye’ ya ku wê li tevahiya qadên civakî were meşandin. Çawa ku koletiya jinê koletiya herî kûr e, divê şoreşa jinê jî bibe şoreşa herî kûr a wekhevî û azadiyê. Şoreşa jinê divê hem di teorî û hem jî di çalakiyê de gavên bi kok biavêje.
Di bin sernavê ” jin jiyan e”. Jin ji dema zayîna xwe ve reng û rûyê jiyanê xemiland. Her çiqasî ku desthilatdariya mêrê serdest li ser hatiye meşandin jî, lê tu carî nehatiya şikestin bi yek desî li hember zilma tevahî dewletan liberxwedane û jiyan guhertine. Ev jî çend nimûne ji şoreşên jinan yên ku li cîhanê deng vedane.
Şoreşa Ektober ya jinên Rosî
Di dema Şerê Cîhanê yê Yekem de, jin bi girseyî ketin kargehên Rûsî dewsa zilamên ku derketin eniyên şer girtin, heya ku ew %43 ji hêza kar pêk anîn. Rewşa wan bi teslîmbûna serê malbatê, şîdeta nav malê, barê ol û kevneşopiyê, nexwendewarî, mûçeyê mêran ji nîvê kêmtir, û mecbûriyeta jina ducanî ku heta zayînê bide xebitandin û roja din ji nû ve dest bi kar bike, maye.
Şoreşa Rûsyayê di sibata 1917’an de li Petrogradê bi xwepêşandaneke jinên karker dest pê kir. Di meha cotmehê de, di bin serokatiya Partiya Bolşevîk de, li ser bingehê seferberî û rêxistinbûna karkerên jin û mêr bi xwe bû sedema desthilatdariyeke nû. Di heman demê de Meclîsa Komîseriyên Gel jî yekemîn hikûmeta cîhanê bû ku jinek bi navê Alexandra Kollontai tê de beşdar bû.
Desthilatdariya nû di warê guhertinên qanûnî de zû bi dest xist, tiştê ku femînîstan li welatên bi navê demokratîk ên Ewropa û Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê têdikoşin, ango mafê dengdanê û namzediyê, bi dawî anîna desthilatdariya serokê malbat, zewaca medenî, hêsankirina hevberdanê, û mafên wekhev ji bo zarokên ku di zewacê de çêbûne. Qedexekirina jinên ku bi şev dixebitin, mûçeya wekhev, betlaneya dayikbûnê 16 hefte ji bo karkerên jin.
Weke ku Lenîn di dawiya sala 1918’an de gotiye: “Li tu derê cîhanê wekhevî û azadiya jinên kedkar bi vî rengî pêkve jiyana bi temamî nehatiye dîtin. Di dîrokê de cara yekem hiqûqa me hemû tiştên ku jin bê maf kirin ji holê rakirin. Dûvre axaftina xwe wiha domand: “Helbet qanûn têrê nakin. “Ji ber ku di navbera wekheviya li ser kaxezê û wekheviya rastîn di jiyana rojane de nîne.
Ji bo ku li dijî vê mîrateyê şer bikin, di payîza 1918’an de, rêberên Bolşevîk Alexandra Kollontai, Innessa Armand û Concordia Samoilova zêdetirî 1,100 jin li Kongreya Jin û Karkerên Gundî ya Hemî Rûsyayê kom kirin. Di sala 1919’an de, tevî dijberiya hin çalakvanan, wan di Komîteya Navendî ya Partiya Bolşevîk de dabeşek bi têkoşîna di nav karkerên jin de ava kirin, ku heya sala 1930’î berdewam kir: Delegeyên jin ji hêla karkerên jin û gundiyan ve ji bo demekê hatin hilbijartin. Karkerên jin ji bo guhdarîkirina pirsgirêkên wan li hev kom dibûn, beşdarî civînan bûn, li dijî alkolîzmê, li dijî şîdeta nav malê, li dijî nexweşiyan û hwd., kampanyayên propagandayê û hînî rêvebirina saziyên kolektîf bûn. Hêza Sovyetê bi destkeftiyên xwe yên qanûnî û madî, îradeya guherînê ya ku ji mîlyonan jinên kedkar û gundî û gelek hevalên wan derdiket nîşan da û kevneşopiyên ku bi sedsalan giranî li ser jiyana jinan girtibûn hejand.
Xanima Şoreşa Reş
Di êvareke Kanûnê ya sar a sala 1955’an de, Rosa Parks-a bi çermê tarî amûrên xwe yên dirûtinê berhev kirin û piştî rojeke dijwar a xebatê xwe amade kir ku vegere mala xwe. Di rê de, Parks li benda otobusê rawesta. Wê demê qanûnên Amerîkî bi tundî rûniştina mêrê reş qedexe kir. Dema ku axayê wî yê spî rawesta bû, û di wê demê de gelemperî bû ku li deriyê yek ji dikan û xwaringehan tabelayek daliqandî bibînin ku li ser nivîsîbû: “Kûçik, pisîk û mêrên reş qedexe ne. derbas bibin.”
Rosa li otobusê siwar bû û li ser yek ji kursiyên xwe rûnişt, lê dema ku rawestgeha din hat, çend rêwî siwar bûn û zilamek spî çû cihê ku ew rûniştîbû, li bendê bû ku ew dev ji kursiyê xwe berde, lê wê ev nekir û bi awireke xemsar razî bû. Li ser vê yekê mêrik hêrs bû û dest bi nifiran li wê û hemû rêwiyên otobusê kir, lê wê bersiva wan neda. Hay ji xwe hebin, şofêrê otobusê neçar ma ku biçe cem polîs. Derbarê vê kiryara neqanûnî de, lêkolîn li ser Rosa hat kirin û ji ber binpêkirina mafên kesên din 15 dolar ceza hat birîn û ji vir û şûnde çirûska şoreşa reş li Amerîkayê bi destê Rosa dest pê kir, ku biryar dan hemû rêyên hatinûçûnê kontrol bikin û daxwaza mafên xwe yên wekheviyê kirin. Ji bo heyama 381 rojan, bi milyonan zû tevlî vê serhildanê bûn heta ku dadgeha Amerîkî di sala 1956’an de rakirina veqetandina nijadî li ser otobusan pejirand.Jîna Emînî û rejîma Îranê
Kuştina jina ciwan a Kurd Mahsa Emînî, piştî ku ji aliyê “polîsên exlaqî” li Îranê hat binçavkirin, bû sedema nerazîbûn û kampanyayên medyayî yên gel li dijî qanûna hîcaba bi darê zorê û rejîma Îranê bi giştî.
Ew keça ku ji ber xuyabûna têlên porê wê jiyana xwe ji dest da, bû semboleke nû, ji bo parastina azadiya jinên Îranî û cîhanê eşkerekirina şert û mercên nemirovî yên ku di civaka ku hîn di tarîtiya serdema navîn de dijî û dibîne, canê xwe feda kir. Duruşma “Jin, Jiyan, Azadî” li kolanên Îranê bi tundî li dijî pêkanîna yasaya “hicaba mecbûrî” û li dijî qanûnên piştî şoreşa Îranê di sala 1979’an de hatin derxistin, deng veda. “Tîrmeha borî bi rêya medyaya civakî. Wan piştrast kir ku ew ê bê hicab derkevin kolanan. Ev şoreş jî li tevahiya dunyayê belav bû û bû sedema hişarkirina bi hezarên jinan ji bo daxwaza azadiyê.
Şoreşa 19’ê Tîrmehê
Şoreşa 19’ê Tîrmehê li Rojavayê Kurdistanê dîroka berxwedana jinan careke din zindî kir, û rastiya wê ya dîrokî ya ku bi hezarên salan nehatibû tomarkirin û her dem her kes hewl dida ku nasnameya wê ji holê rake, vegerand. Yek ji nasnameyên ku Rojavayê Kurdistanê Pê navdar bû jî berxwedana jinê ye. Bi şoreşê re jin dîsa vegeriyan jiyanê û rol û şarezayiya xwe nas kirin. Ji ber ku jin niha di hemû qadan de xwedî rola sereke ye û di hemû qadan de jî xwedî desthilata biryardayînê ye.
Şervanên Yekîneyên Parastina Jin di berxwedana li dijî çeteyên DAIŞ’ê de hêzeke çalak bûn û cîhan bi berxwedana şervanên jin matmayî ma, ji ber wê jî gelek pirtûk û belgefîlm li ser berxwedan û têkoşîna şervanên jin hatin çêkirin. Di nava Sîstema Rêveberiya Xweser a Bakur û Rojhilatê Sûriyê de jin ji sedî 50’ê erkên îdarî de cih digirin û hevserokatiya sîstema rêveberiyê dikin. Bi dehan rêxistin û meclîsên taybet ên jinan hatine avakirin. Ji ber ku ev rêxistin û destê ji bo hişyarkirin û pêşxistina jinan dixebitin, diafirînin û avakirina civakê ji nûve dikin.
Di şoreşa Rojavayê Kurdistanê de jinan di sala 2013’an de ji bo parastina xwe û welatê xwe ji êrîşan, Yekîneyên Parastina Jin (YPJ) ava kirin û hêzên YPJ’ê jî bi berxwedana xwe ya di şerê li dijî çeteyên DAIŞ’ê de li cîhanê deng veda.
Cîhan bi berxwedana jina Kurd matmayî ma û maskeya kêmhişmendiya ku di civakê de bi cih bûbû û jin bêhêz dihesiband, ket xwarê. Ji ber vê yekê şervanan îradeya azad a jinê temsîl kirin û hêza jinên Kurd kirin mînak û li tevahiya cîhanê bû pêşeng û mînak.
Îro jî di sîstema rêveberiya xweseriya demokratîk a Bakur û Rojhilatê Sûriyê de rol û şarezayiya jinan cihekî girîng û sereke digire û çawa ku mohra xwe li şoreşê da, niha jî bûye sembola jinên cîhanê.
Berovajî, hêzên serdest û dagirker ku naxwazin kêliyekê jî vê rastiya girîng û dîrokî ya rola jinê bibînin û bi hedefgirtina pêşengên jin dixwazin vê pergalê tine bikin. Lê berovajî daxwazên wan, hêza jinê di şoreşa Rojava de roj bi roj berfireh bû û bandora xwe li tevahiya jinên cîhanê kir û bû sembol