Di ser serhildana Rojhilatê Kurdistanê re salek derbas bû. Dirûşma ‘Jin Jiyan Azadî’ ya ku li dijî rejîma Îranê bi qetilkirina Jîna Emînî bû çirûska serhildanên li Rojhilatê Kurdistan û Îranê li her dera cîhanê berz bû. ‘Jin jiyan azadî li Rojhilata Navîn bû manîfestoya şoreşa jinê’
Deriya Çiya\Qamişlo
Jîna Emînî bi nasnav Mehsa Emînî di sala 2000’î de li bajarê Seqez ê yê Rojhilatê Kurdistanê, di nav Malbateke Kurdperwer û naskirî de ji dayîk bûye. Xwendina xwe heya dîplomê li Seqizê xwend û piştre di azmûnên ji bo çûyîna zanîngehê hate pejirandin, û wê li bajarê Urmiyê dest bi xwendina xwe ya bilind bikira. Ji bo cî bicîkirina karên burokrasiyê çû Tehranê, lê li wira ji aliyê rêjîmê ve hat qetilkirin.
Desteserkirina Jîna Emînî
Jina Emînî di 23’ê Îlona 2022’an de li bajarê Urmiyê ku 220 kîlometre dûrî Seqizê ye, cihê xwendinê wergirt. Ji bo qeydkirinê, ew bi dê û birayê xwe re çû wir. Bav û birayê wê dixwestin ku bûtîka xwe li Seqezê bidomînin. Piştî qeydkirinê, ji bo ku betlaneya xwe ya mayî derbas bike, çûn Chalusa li ser Deryaya Xezerê. Paşê malbat ji bo serdana xizmên din û gera bajêr çûn Tehranê. Roja 13’ê Îlona 2022’an piştî nîvro, Jîna Emînî, birayê xwe û du pismamên xwe li navenda bajêr li ser rêya Pira Tabîat, cihê geştyarî li Tehranê bûn. Di yek ji wêneyên dawîn ên Jîna Emînî de, ku berî girtina wê li metroyê hatî kişandin, wê kepek reş û spî û çarşefeke reş li xwe kiribû û tenê çend têlên por lê dihatin xuyakirin. Tenê piştî demeke kurt ew ji aliyê polîsên exlaq yên rêjîma Îranê ve hat işkencekirin û girtin. Birayê wê Kiyaraş destnîşan kir ku wî ji hundir qêrîn bihîstiye û ji polîsan pirsî ka çi diqewime, bersiv nedan. Dema ambulans hat, derew li wan kirin û gotin ku divê efserekî birîndar biçe nexweşxaneyê. Tenê girtiyên din jê re piştrast kirin ku kesê ku hatiye sewqkirin xwişka wî ye. Piştre Nexweşxaneya Kasrayê ji xizmên wê re got ku ew di komayê de ye û dibe ku qet şiyar nebe.
Hevjîna girtiyê ku di heman otobusa polîsan de tê sewqkirin nerazîbûnên li ser otobusê û lêdana Jîna Emînî piştrast kir. Girtiyek din jî ji malbatê re got ku Jîna Emînî dema ku otobusê diçû qereqolê rastî îşkence û heqaretan hatiye. Ji ber vê yekê dê û bavê wê yên ku beriya mirina wê rakirin nexweşxaneyê û hemû xizmên ku bi wan re hevdîtin pêk hatiye, di wê baweriyê de bûn ku ew bi tundî hatiye kuştin.
Wefata Jîna Emînî
Jîna Emînî, di 16’ê îlona 2022’an de piştî sê rojan ji desteserkirina wê li Nexweşxaneya Kasrayê jiyana xwe ji dest da. Hejmarek bijîjkan li ser bingehê nîşaneyên klînîkî ku di nav de xwînrijîna ji guh û birînên ku di bin çavan de heye ragihandin ku birînek mêjî ya Jîna Emînî hebû. Tomografiya serê wê ku aliyê hacktivîstan ve ji komputerên nexweşxaneyê hatine derxistin, şikestinek hestî ya ser, hemorrajî û edema (perç) mejî nîşan dide. Herwiha bavê wê Emcet Emînî diyar kiriye ku di dema merasîmê keça wî de, tenê rû û lingên keça wî nîşanê wî dane. Destûra ku li laşê Jîna binêrin ka şopên birînan heye yan na, nedane malbata wê. Bavê wê di axaftina xwe de tîne ziman ku li ling û rûyê Jîna Emînî birîn hebûn. Dema bavê wê ji nojdaran pirsa birînên ling û rûyê wê dike, bersiva “emê lê binêrin we agahdar bikin” hildide. Heta niha rapora sedemên birînên li laşê Jîna Emînî ji aliyê rayedarên Îranê ve bi malbata wê re nehatiye parvekirin.
Îdiyayên rejîma Îranî ji bo veşartina rastiyê
Di 15ê Îlona 2022an de xizmên Jîna Emînî piştî lêdana wê di girtîgehê de çalakvanên mafên mirovan ên Kurd-Îranî ji koma wê agahdar kirin .Di heman rojê de, malbatê gotegotên li ser Înternetê red kir ku jîna berê miriye.
Dûv re di 15ê Îlonê, 2022 de, nexweşxaneyê Jîna Amînî “mirê mêjî” ragihand. Paşê xizmên wê ji medyayên kurdî-îranî re şahidî kirin ku Jîna saxlem e û berê tu nexweşiyek wî tunebû. Malpera Kurdî Kurdpa wêneyek Jîna Emînî ya bêhiş di nav nivînên nexweşxaneyê de belav kiriye. Paşê ajanên rejîmê û polîs nexweşxane dagir kirin, hemû wêne û hevpeyivîn ji xizmên wê re qedexe kirin, û zanyariyên nerast û nakok derbarê sedema mirina Emînî bi rêya medyaya fermî ya Fars Newsê belav kirin. Di rapora polîsan de hat îdîakirin ku wê yekser rakirin nexweşxaneyê; Li wir têkçûna dilê wê hat dîtin. Li gor versiyonên din, wê li qereqolê krîza dil derbas kir.
Di 16ê Îlona 2022an de, medyaya dewleta Îranê vîdyoya çavdêriyê ji navenda polîsê Vozava bêyî mohra demê belav kir. Wê hilweşîna Jina Amînî nîşan da, lê ne ya ku berî wê bû. Polîs qeydên bûyerên di otobusa polîsan de belav nekir. Rayedarên Îranê îdiaya xwe li ser vîdeoyê ava kirin ku Emînî ji ber kêmbûna oksîjena mêjî di encama nexweşiyek berê de mir. Ji wê demê û pê ve, nûçeyên berfireh ên medyayê li ser çûna Jîna Emînî ji bo Teheranê, girtina wê bi tundî ji ber binpêkirina rêgezên hicabê, “dersa perwerdehiyê” ya polîsên exlaqî û îfadeyên şahidan ên der barê lêdanên di girtîgehê de derketin holê. Kuştina Jîna Emînî niha bala navneteweyî kişandiye û wekî encama kampanyaya rêjîmê ya li dijî mafên jinan li Îranê tê dîtin. Serokomarê Îranê Îbrahîm Raîsî di 12ê Tîrmeha 2022’an de “Roja Hicab û Efadeyê” ya neteweyî îlan kir û di 15’ê Tebaxa 2022’an de ferman da ku ji sala 1979’an û vir ve qanûnên cilûbergên jinan bi tundî werin sepandin û binpêkerên, cemawerî tundtir werin cezakirin. Ji wê demê ve, gelek jinên Îranî li seranserî welat hatin girtin, hinek hatin îşkencekirin û neçar kirin ku lêborîna giştî bixwazin.
Bingeha ‘Jin, jiyan, azadî’
Di dîroka gelê kurd de peyva jiyan û jin yek e. Lê a niha em dibînin ku bûne du peyvên dijberî hev. Em dixwazin vê cudahiya di navbera wan de ji holê rakin. Em êdî jin û jiyanê dîsa bikin yek. Piştî ku hêzên dewleta Îranê Jîna Emînî qetil kirin, di xwepêşandanan de slogana ‘Jin, jiyan, azadî’ derkete pêş. Bi carekê ve li Rojhilatê Kurdistanê û Îranê ev slogan belavî gelek parzemînên dinyayê bû. Ev di têkoşîna azadiya jinan a sedsala 21’emîn bû şîfreya şoreşa jinên têdikoşin.
‘Jin, jiyan, azadî’ ne bi tenê berxwedan, di heman demê de tê wateya îrade, hêz û rêxistiniya avakirina pergaleke nû. Bêguman mîmarê ‘Jin, jiyan, azadî’ jî Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan e. Wî di nirxandin û analîzên xwe de yên ji dawiya salên 1980’an de heta îro, bal kişand ser vî tiştî ku li Kurdistanê ev her du peyv koka wan yek e û azadbûna jiyanê tê wateya azadbûna jinan.
Li seranserê welat li dijî rejîmê xwepêşandan tên lidarxistin
Ev saleke li seransî Îran’ê û tevahê cîhanê dirûşmeya ‘Mirin ji dîktator re’ tê bihîstin. Kuştina keça Kurd Jîna Emînî ya bi destê polîsên exlaqî ne tenê li Rojhilatê Kurdistan’ê lê belê li seranserî cîhanî bû sedema hêrsa gel û rê li pêleke xwepêşandan û protestoyan vekir. Li gelek bajaran jinan bi şewtandina hicab û qutkirina porên xwe xwepêşandanan dikin û hertim dirûşmeya, Jin jiyan Azadî tê berz kirine. Li hember xwepêşandanan jî hêzên ewlekariyê yên Komara Îslamî bi tundî bersiv didin. Hin dîmenên ser torên medyayî nîşan didin, ku polîs rasterast gulle berdidin ser xwepêşandêran. Li gorî rêxistina mafên mirovan herî kêm 23’ zarok ji aliyê hêzên ewlehiyê ve hatine kuştin. Ajansa Nûçeyan a Çalakvanên Mafên Mirovan (HRANA), ku navenda wê li Amerîkayê ye, di 20’ê cotmehê de diyar kiribû ku di xwepêşandanan de bi giştî 240 kes mirine. Koma çalakvan di heman rojê de got ku ji dema mirina Emînî zêdetirî 12,000 kes hatine girtin. Di 21ê Îlonê de jî hikûmeta Îranê beşeke mezin ji înternetê qut kir. Mînakî Instagram û WhatsApp asteng kirin.