Di Roja Cîhanî ya Hevpeymana Qedexekirina Çekên Kîmyawî de Tirkiyê gelê kurd bi kîmyasalê qir dike

29 ê Nîsanê roja hevpeyana cîhanî ya qedexekirina çekên kîmyawî ye. Ev peyman ji bo qedexekirina bikaranîna çekên qedexekirî yên nûkler û kîmyasal hate îmzekirin. Parêzer Cibraîl Mistefa diyar kir ku Faşîzma Tirkiyê li ber çavên raya giştî bi sala ye çekên qedexekirî li ser gelê Kurd bikar tîne û li hember vê yekê cîhan bêdeng e.

Zana Roj/ Şehba

OPCW Rêxistina Qedexekirina Çekên Kîmyewî organa cîbicîkar a Peymana Çekên Kîmyewî ye, ku di 29 ê Nîsana 1997an de ket meriyetê . Ev peyman bi tevlîbûna 193 ê welatên cîhanê bi taybet ji bo qedexekirina bikaranîna çekên ku madeyên nûklerî ango yên kîmyawî tê de heye hate derketin. bê guman ev peyman piştî bikaranîna hêzên navnetewî yên ku li dijî mirovahiyê sekinîne û di encama van çekan de qirkirina mirovî hate kirin; hate derxistin.

Yek ji wan mînakan jî di şerê cîhanê yê duyemîn 1945 an de Yekîtiya Emerîka bombayên nûkler li ser bajarên Yabanê Hêroşîma û Negezekî bikar anî di encama wê qirkirinê de bi milyonan însan mirin.

Li hember gelê Kurd ev cure çek hatine bikar anîn di komkûjiya Helebçeyê de hikumeta Îraqê Sadam huseyîn di 16 ê Adara 1988 an de bajarê Helebçeyê bi çekên qedexekirî yên kîmyasal hate topbaran kir. Ev yek heyanî niha jî tê berdewam kirin. rûxmî ku ev cure çek li ser aste cîhanê hatine qedexekirin, lê faşîma Tirkiyê vê yekê bi sala ye li ser gelê Kurd bikar tîne. Ji Avabûna Tevgera Azadiya Kurdistanê Dagirkeriya Tirkiyê li ser herêmên Parastinê yên Medyayê çek û madeyên kîmyawî bikar tîne. Her wiha di şerê Efrîn, Serê Kaniyê û Girê Sipî de ev yek hate belgekirin, lê raya giştî û Rêxistinên Navnetewî li hember van sûcan bê deng man.

Têkildarî Roja hevpeymama cîhanî ya qedexekirina çekên kîmyawî. Parêzer Cibraîl Mistefa ji rojnameya me re axivî.

`Ji bo parastina mirovahiyê Hevpeyman hate derketin`

Cibraîl di axaftina xwe de bal kişad ser hevpeymana qedexekirina çekên kîmyawî û wiha got: “Çekên kîmyawî li ser mirovahiyê xeteriya herî mezin e. di encama van madeyan de bi milyonan însana di şerên cîhanê de jiyana xwe ji dest dan û qirkirinê komî hatin çêkirin. Bi taybet piştî talankirinên ku di şerê cîhanê yê yekemîn û duyemîn de hatine kirin, Rêxistina Navnetewî ji bo pêşîgirtina li van çekên ku hebûna tavahî zindiyan dike xeteriyê di 29 ê Nîsana 1997 an de hevpeymana cîhanî ya qedexekirina bikar anîna çekên kîmyewî derxist. Rêxistina qedexekirina çekên kîmyawî li ser asta cîhanê berpirsê yekemîn li hember bikar anîna van çeke ya û ew şopdarê fermî ye ku çiqas ev hevpeyaman tê bikar anîn yan na. lê mixabin rûxmî vê yekê jî ev çek di cîhanê de tên bikar anîn”.

`Zêdetirî 50 î salî ye Herêmên Parastinê yên Medyayê bi çekên kîmyasal tên topbarankirin`

Cibraîl diyar kir ku Faşîzma Tirkiyê bi hezaran ji çekên kîmyawî li gel xwe dihewîne û wiha domand: “Faşîzma tirkiyê rûxmî ku bikaranîn û girtina van cure ji çekan qedexe ye, lê li gel xwe bi hezaran cûre çek û bombeyên kîmyasal dihewîne. Li gorî hevpeymana cîhanî jî ev yek nayê qebûl kirin. faşîzma Tirkiyî zêdetirî 50 salî ye cekên kîmyasal li ser herêmên Parastinê yên Medyayê bikar tîne. Bi hezaran gerîlayên azadiyê di encama bikaranîna van çekan de şehîd bûne. Faşîzma Tirkiyê Bikar anîna van çekan li ser Tevgera Azadiya Kurdistan ji xwe re rewa dibîne û di heman demê de rêxistinên navnetewî jî bê deng dimîmin”.

`Birîndarên Efrîn, Serê Kaniyê û Girê Sipî hê êşa kîmyasalê dikşînin`

Cibraîl da zanîn ku Faşîzma Tirkiyê li ber çavên cîhanê çekên kîmyasal li ser gelê Kurd bikar anî û wiha got: “Faşîzma Tirkiyê li Bakur û Rojhilatê Sûriyê ev çek bikar anîn. Di dagirkerina Efrîn di sala 2018 an, her wiha di Serê Kaniyê û Girê Sipî di 2019 an de ev yek bi tundî bikar anî. Di van sûcan de gelê sivîl û zarok bûn qurbanî, birîndarên ku di encama madeya fisfor û yên qedexekirî de hatine birîndar kirin hê jî êş û azarên wê yekê dikêşînin. Sûcdarê şer Erdoxan ji bo qirkirina gelê Kurd, herêmên Bakur û Rojhilatê Sûriyê û tavahî Kurdistanê dagirk bike hemû hovîtiya xwe bikar anî. Bi taybet di Bakur û Rojhilatê Sûriyê de hemû sûcên ku hatine kirin hatin belgekirin û ji raya giştî re hatin pêşkêş kirin”.

Cibraîl axaftina xwe wiha berdewam kir: “Di bin bêdengiya cîhanî de bikar anîna çekên kîmyawî li ser gelê Kurd bi hezaran caran hatiye kirin. komkûjiya Helebçeyê ji komkûjiya Hîroşîma û Negezekî ne dûr e. Sadam Huseyîn bi pilangeriyeke navnetewî bi hezaran gelê Kurd li Helepçeyê di sala 1988 an de di qirkirinê re derbas kir. ev yek tê wateya ku li hemeber gelê Kurd tavahî hevpeyman, Rêxistinên Mirovî û Raya Giştî bê deng dibin û dibin hevkarê faîlan”.

`Divê bikaranîna Tirkiyê ji çekên kîmyawî re bê belgekirin û dadgehkirin`

Parêzer Cibraîl Mistefa destnîşan kir ku divê Rêxistina Qedexekirina Çekên Kîmyawî li hember faşîzma tirkiyê cidî be û wiha axaftina xwe bi dawî kir: “Faşîzma Tirkiyê di bin bêdengiya cîhanê de di roja Îro de van çekan bikar tîne, Civaka navnetewî divê xwedî sekneke cidî be li hember pêkanîna rêgezên hevpeymana cîhanî ya qedexekirina çekên kîmyawî. Her wiha divê bikaranîna van çekan bê belgekirin û ji Desteya Neteweya Yekbûyî û Meclîsa mafê mirovan re bêne pêşkêşkirin. Da ku dewleta Tirkiyê weke sûcdarê vê yekê di dadgehên cîhanî de bê ceza kirin. di asta yekemîn de divê Rêxistina Cîhanî ya Qedexekirina Çekên Kîmyawî derbasî dewleta Tirkiyê bibe û tavahî cûreyên çek û madeyên kîmyawî bêne desteser kirin û qedexekirin. Lê mixabin ji bo parastina berjewendiyê nevdewletî ev yek heyanî niha hatiye piştguh kirin û tu zagon derheqê bikaranîna Tirkiyê ji çekên qedexekirî re nehatine derxistin”.