Birûc Resûl/Qamişlo
Di 22’ê Nîsana 1898’an de, Rojnameya Kurdistan ji aliyê Miqdad Mithad Bedîrxan ve li paytexta Misirê Qahîrayê hat derxistin. Ji ber ev rojnameya yekemîn di dîroka çapemeniya Kurdî de bû, roja derketina wê weke Roja Rojnamegeriya Kurdî hat ragihandin. Rojnameya ‘Kurdistan’ tevî hemû derfetên kêm û zextên wê demê, bi 31 hejmaran ji Rojnamegeriya Kurdî re bû bingeh. Piştî Rojnameya Kurdistan, gelek Kovar û rojnameyên weke Jiyan, Hawar, Jîn, Ronahî, Gelawêj û gelekên din li ser rêka Kurdistan hatin weşandin.
Di 22’ê Nîsana 1898’an de Malbata Bedirxan cara yekemîn li Paytexta Misir Qahîreyê rojnameyeke Kurdî ya bi navê Kurdistan derxist. Roja Rojnemgeriya Kurdî her sal bi minasebeta 1’emîn rojnameya bi Kurdî ‘Rojnameya Kurdistan’ ku li Misrê û li bajarê Qahîreyê hat çapkirin û di 22`ê Nîsanê de tê pîroz kirin.
Rojnameya Kurdistan bû bingeh ku rojnamegeriya Kurdî bighêjîne îro. Rojnameya Kurdistan bi zimanê Kurdî û Erebî 4 salan berdewam kir, 5 hejmarên wê yên destpêkê li paytexta Misrê Qahîrayê hatin çap kirin. Paşê jî ji ber êrîşên ku rojname pêre rûbirû dima cihê wê hat guhertin û li Cenevreya Swîsreyê, piştre ji ber heman sedemê dîsa li Qahîreyê, Ingîlîstan û çapa herî dawî hemjara 31`an di sala 1902`an de li Sîwisreyê hat çapekirin.
Di Rojnamegeriya Kurdî de jin
Jina Kurd di hemû qadan de xwedî rol û misyonên pêşengiyê ne di qada çapemeniyê de jî xwe rêxistin kiriye, televzyon, ajans û radyoyên xweser vekiriye. Jina yekem di xebatên rojnamegeriyê de kar kiriye Rewşen Bedirxan e, di rojnameya Kurdistanê de qûncik nivîsî kiriye. Ya duyemîn jî Sayma Aşkin ku di sala 1978`an de di Kovara Serxwebûn de xebitî ye. Yekemîn kovara xweser li Akademiya Mahsûm Korkmaz bi navê YJWK di 1982`an de dest bi weşanê kir. Bi navê Kovara Jina Serbilind di 1983’an de li Almanyayê weşana xwe didomand.
Di 8’ê Adara 1997’an de li Başûrê Kurdistanê (Silêmanî) rojnameya heftane bi navê Jiyana Azad bi pêşengiya Şîlan Kobanê dest pê dike û di 1999`an de tê girtin. Di 2000`an de berdewamiya Jiyana Azad rojnemeya Roj Hayat dest pê dike, heta 2004`an weşana xwe didomîne. Di rojnameya Roj Heyat de Leyla Walî (Viyan Soran) cihê xwe têde digirt. Li kêlek van Kovara weke din jî Jina Azad, Dengê Jin, Dengê Jina Azad, li Rojhilat Kovara Zenanê Şerq li Başur Kovara Truske, li Bakur Rojnameya Binefş û li Rojava Asoya Jin, Kovara Taniriça Zîlan, Kovara YJA STAR, Kovara Zîlan, Buhara Jin, Kovara Dengê Jiyanê, Rojnama mehane Newaya Jin, Ajansên JINHA, Şûjin, JINNEWS, radio Star Fm û JIN tv hene.
Di oxira ragihandina rastiyê de pêşengên jin
Yekem jina di rojnamegeriya Kurdî de xebat kirî Rewşen Bedirxan, ya duyem Mîna Qazî û sêyem jî Sayma Aşkin e. Sayma di kovara Serxwebûn de, Mîna Cemal Çelebî, Ronahî (Bedriya Taş) di kovara Serxwebûn û Berxwedan de, Bêrîtan (Gulnaz Karataş), Gurbetelî Ersoz yekemîn jina Kurd ku rêvebertiya rojnameyekê dike, bi pêşengiya Şîlan Kobanê (Meysa Baqî) YRD hat avakirin, Canda Turkmen, Senem Bêrîtan,Sarya Baran, Jiyan (Zeyneb Erten), Şîlan Aras (Ayfer Serçe), Yildiz (Narse Şimşîn) di MED TV û ROJ TV de xebitîn, Zîlan Pepûle, Rojînda Amed (Cana Sûsenbak), Ekîn Sîwas rêveberiya ragihandinê kirine, Hebûn Azad, Berfîn Mardîn di kovara Parastina Gel de xebat kirine, Zîn Yezda Temara di pirtûkxaneya jin de, Arjîn Amed û Denîz Firat xebatên RAJIN`ê, Nûjiyan Erhan xebatên Televizyonê kirine, Dilîşan Îbiş nûçegîhana ajansa Hawarê bû. Di vê çarçoveyê de Rojnemevanên Rojavayê Kurdistanê ji Rojnemeya me re axivîn.
‘Bi têkoşîna ragihandina azad re, civaka Kurdistanî ber bi azadiyê ve çû’
Edîtora giştî ya Rojnameya Ronahî beşê Erebî Sûzan Elî diyar kir ku di demekê de ku Kurd rastî komkujiyan dihatin û siyaseta qirkirînê li ser wan dihat meşandin û wiha got: “Di 22`ê Nîsana 1898`an de, dema Kurdan dest bi weşana Rojnameya Kurdistan kirin li Qahîra yê, wê demê gava yekemîn avêtin di riya rojnamegerya Kurdan de, bêguman ev çapemenî pêşket bi têkoşîna Kurdan re, lê bi derketina Tevgera Azadiya Kurdistan re ragihandina azad hat damezirandin û yekemîn car bal kişand li ser doza Kurdan, rewşa Kurdistanê û siyaseta ku li ser tê meşandin ji aliyê sîstemên desthilatdar ve, ev yek jî pêşket bi fedekariya rojnamevanên şoreşger ên ku li ser şopa rastiyê canê xwe feda kirin mîna Sakîne Cansiz, Mezlûm Dogan, Gurbetlî Ersoz û Xelîl Dag. Ev yek jî guhertin û veguhertinên mezin bi xwe re anî, ji ber qedxekirina ragihandinê li ser gelê Kurd ku nikaribin bi çanda xwe bijîn û doza mafên xwe bikin, lê bi têkoşîna ragihandina azad re, civaka Kurdistanî ber bi azadiyê ve çû û xwe ji zihniyeta desthilatar rizgar dike.”
Sûzan Elî da zanîn ku li Bakur û Rojhilatê Sûriyê û di pêvajoya şoreşa 19`ê Tîrmehê de, şoreşa ragihandinê destpê kir, bi derfetên kêm û bi zehmetiyan û bi welatparêzî rojnamevanên Kurd dest bi xebata ragihandinê kirin, hewildan ku rastiya vê şoreşê û berxwedaniya gelên herêmê ragihînin cîhanê û raya giştî, tevî ewqas zehmetî lê piştî 11`salan ji ked û têkoşînê, çirûska ragihandinê ronîtir bû ji ber ku ragihandina azad karîbû bibe dengê şoreşê û beşek sereke ji şoreşê. Di nava şoreşê de têkoşîna xwe bidomîne, erka xwe di guhertina civakê de pêk bîne. Çapemeniya azad girt ser xwe weke erkeke sereke ku nirxên civakê û çanda wê ya resen biparêze û civakeke exlaq û polîtîk ava bike, ji ber vê jî têkoşîna wê berdewame.
Rola jina Rojnameger
Edîtora giştî ya Rojnameya Ronahî beşê Erebî Sûzan Elî di dawiya axaftina xwe de wiha got: “Ji berhemên şoreşa jin û mîrasa têkoşîna pêşengên tevgera azadiyê Kurdistan ve ragihandina jin a ku di pêvajoya şoreşa 19`ê Tîrmehê de hat avakirin, ragihandineke ku li ser têkoşînê hatibe avakirin helbet wê bandora xwe li ser civakê cuda be. Ji ber ku pênûsa jin ne tenê nivîse, lê têkoşîneke dîrokî ye li hemberî desthilatdariyê û zihniyeta baviksalarî ya ku li ser jinan bi hezarê salan û îro jî rojane tê meşandin. Jinên rojnamevan li Bakur û Rojhilatê Sûriyê karîbûn di riya ragihandina jin de derbasî her malê bibin û êşa her jinekî derxînin holê. Her wiha riya çareseriyê jêre diyar bike, bê guman da ku zihniyeta 5 hezar sal a ku li ser jinan ferzbûye bê şikandin û jin azadiya xwe bijî têkoşînek û kedek mestir tê xwestin, ev yek jî erka ragihandina jine.”
‘Jinên Rojnamevan bûn şopdarên mîrateya çapemeniya azad’
Di heman çarçoveyê Taze Başa da xuyakirin ku Gurbetellî Ersoz di xebata çapemeniya azad de serdemeke nû da destpêkirin û wiha domand: “Salên 90’î ku faşîzmê û medyaya şerê taybet bêhin li civakê çikand, ji bo rastiyan bi civakê bide zanîn, bibe deng ji bo berxwedanê, bi bawerî û wêrekiya xwe pêşengtiya têkoşîneke bêhempa kir. Li dijî hemû êrîşan tawîz ji helwesta xwe neda û bû nîşaneya rojnamevaniya şoreşger. Bi hêrs û raperîna xwe ya li dijî faşîzm û pergala baviksalarî, lêgerîna xwe ya azadiyê derxistiye ser hemû astan. Li dijî feraseta qirkeriyê ku dikeve hewla birîna dengê Kurdên azad bi têkoşîna xwe li serê çiyayan nîşan da ku divê mirov ji bo rastiyê çawa şer bike. Bi mîrateya têkoşîna ku ava kir û bingeha
avahiya jinan a alternatîf li dîroka çapemenî û ragihandinê avakir. Gurbetellî Ersoz ku Gerînendeya Giştî ya yekemîn a jin a li Kurdistanê û Tirkiyeyê ye, li dijî rastiya medyayê ku bi feraseta mêrsalarî bi teşe dibe, bûye hîmekê sereke yê têkoşîna me ya çapemeniya azad. Kevneşopiya me ya çepemeniya jinan bi sekneke şoreşgerî teşe bûye; Li Mexmûrê Denîz Firat, li Şengalê Nûjiyan Erhan, li Rojava Dilovan, li çiyayên Kurdistanê Jiyan Axîn, Avrîn û Roza, bûne hilgirên herî watedar ên vê mîrateyê û bi awayekê bêhempa têkoşiyane.”
‘Me ji nivîsekê dest pê kir, em gihîştin hezaran’
Taze Başa behsa pêvajoyên pêşketina ragihandina Kurdî kir û wiha got: “Rojnamegeriya Kurdî bi nivîsê dest pê kir, lê di roja îro de bi hezaran beşên wê û rojnameger di nav de dixebitin hene. Di sedsala 21`emîn de ragihandin bûye amûra yekemîn a şer, her hêzek li gorî hişmendiya xwe bi kar tîne û civakê di bin bandora xwe de dihêle. Gelê Kurd jî her dem bi qirkirinê re rû bi rû maye, lê ji bo ku ev gel li rastiya xwe venegere bi sedan televîzyon, ajans, radyo û rojname hatine girtin ango qedexekirin. Ji lewre em di weşanên xwe de vê yekê bingeh digrin, em ê civaka xwe li rastiya wê ya hatiye asîmîlekirin vegerînin û wan li hember êrişên heyî hişyar bikin. Ev yek erka me ye, heger em îro şopa rojnamegerên xwe yên destpêkê dişopînin divê ku em armancên wan jî bi cih bînin.”
‘Zimanê heqîqetê bi hişmendiya jinê me ji nûve înşa kir’
Di heman demê de Nûçegihana Ronahî Tv Ciwana Cumaa bal kişand ser kar û xebatên çapemeniyê di dema Şoreşa 19`ê Tîrmehê de kiriye, xebatên ragihandinê yên wê demê kir û wiha got: “Bi sedan jinên Kurd ku ev mîrateya têkoşînê dewir girtiye, li Kurdistan, Rojhilata Navîn û li seranserê cîhanê li dijî feraseta mêrsalarî û tiştên afirandine bi bawerî û zanista jinan pir baş tê dikoşin. Jinên Kurd ku li dijî aqlê mêr-dewlet zimanê rastiyê bi baweriya jinan ji nû ve ava dikin, di xebatên çapemeniyê de pêşengtiya serdemek nû dikin. Rastiya jinan ku feraseta mêrsalarî dikeve hewla berovajiîkirina wê, cardin bi civakê re tîne ba hev û li dijî yekdestiyên medyayê yên zayendperest gelek tê dikoşe. Her wiha gef li rojnamevanên qirkirina jinan a faşîzma Tirk a li Kurdistanê teşhîr dikin, civakê ronak dikin, tê xwarin, bi girtin û kuştinê dikevin hewla bêdengkirina wan. Tevî hemû zextan jinên ku mîrateya rojnamevaniya şoreşger girtine ser milê xwe, xewna bi tirs a faşîzmê ne. Bi heman bîr û baweriyê, bêyî ku bihêlin tu rastî veşartî bimîne, heta şoreşa jinan pêk bê wê israr û
biryardariya me li ser têkoşînê berdewam bike. Bi vê îdea û biryardariyê careke din em di şexsê hevrêya xwe şehîdên çapemeniya azad bi bîr tînin, dibêjin bila Roja Rojnamevanên Jinên Kurd li hemû rojnamevanên jin pîroz be.”
‘Rojnamegerên jin deng û rengê jinan in’
Ciwana Cumaa di dawiya axaftina xwe de wiha diyar kir: “Di nava vê şoreşê de jinan di hemû waran de gav avêtine. Em dibînin ku rojnamegerên jin di eniyên şer ên li pêş de dîmen û wêneyan digirin, li gel jinên têkoşer û jinên ku êş jiyane nûçeyan çêdikin. Ragihandinê di berxwedana Kobanê de roleke gelek mezin û bi bandor lîst her wiha di pêngavên rizgarkirina herêmên di bin serweriya çeteyên DAIŞ`ê û li herêmên dagirkirî jî heman tişt nîşan dan. Di têkoşîna derxistina rastiyê de, gelek rojnamegeran jiyana xwe jî ji dest dan. Ji bo vê asta ku îro qada ragihandinê gihîştiyê, cihê serfirazî û moralê ye. Jin di dirêjahiya dîrokê de ji aliyê civak û pergalê ve hatine çewisandin, ji bo ku ev yek were guhertin pêdivî bi pergal ango hişmendiyeke alternatîf heye. Ji lewre weke rojnamegerên jin xwe dispêrin heqîqetê û rêbazên sererastkirina civakê. Şoreşa Rojava jî derfeta herî mezin e ku mirov civakê veguherîne. Rast e me di destpêkê de gelek astengî jiyan kirin lê niha jî em di asteke bilind de dixebitin.”