Hêlîn Çiyager
Li Kurdistanê Egîdî bilindbûna ber bi asoyane, gihiştina stêrkan e ji lewra pênase kirina wê bi sitêrka berbangê re yeksane. Ji ber wê jî li hinek herêmên Kurdistanê ji stêrka berbangê re stêrka Egîdan tê gotin. Wateya wê çelengî, şiyarî û baldariye ku mirov di berbangê de li ser xwe ye û şiyarê welat, gel û erdnîgariya xwe ye. Ji ber wê li Kurdistanê Egîd navek efsanewî û meznahiya dilnizim a bi berpirsariya xwezayi ye, xweş mêr bûn û camêrî di vê radeyê de ye, ji lewra xwe derbaskirin e û gihiştina kemalê ye. Ev di kesayeta Mahsum Korkmaz ê peyre nasnavê Egîd digre û dibe yek ji efsaneyên herî navdar û jîndar li welatê Mezrabotanê.
Zarokê bi navê Mahsum li ber çemê Xalan ê ku yek ji jêdera herî kevnare ya mirovahiyê ye li aliyê Farqîna Amedê ku bi destana zembîlfiroş navdare di nava malbatek kurdewariya xwedî kokek qayîm a serhildana Şêx Saîd sala 1956`an çavên xwe li jiyanê vekiriye. Di zaroktiyê de bi malbatî ji Farqîna Amedê diçin li bajarê Êlihê bi cîh dibin. Êlih jî xwediyê dîrokek berxwedana li hemberî zilmê ya Mala Eliyê Yunis, Mele Evdilayê Timoqî û Rinda Rindan Rindê Xanê ye, di nava vê dewlemendiyê de mezinbûye û kombûna berxwedana van tevan di kesayeta xwe de mayînde kiriye.
Li ser erdnîgariya hîna şopa jiyana xwezayî li ber çemê Dîcle li bajarê kevnare Heskîfê mezin dibe û dibistanê dixwîne ji bo bikare bibe hêza famkirina dîroka welatê xwe yê dewlemend û dikeve nava lêgerînê. Dema dibistan dixwend yek ji şoreşgerên herî mezin ên pêşengên Partiya Karkerên Kurdistanê Mazlûm Dogan ê di binê nezaretxaneyên faşîzmê yên tarî de bi sê darikên şixatê Newroz pîroz kir û sira perperîka çaran a bi agir re bûyîna yek derbas kiriye, bedena xwe ya ciwan bi arê Newrozê re xistiye yek û wateyek nû ya berxwedanê li ser giringiya Newrozê zêde kirî dinase û ji heybeta wî bandor dibe. Bi wê bandorbûnê biriyara tevlîbûna nava refên şoreşgeran dide.
Navê xwe dike Egîd ji ber di ferqa navê Egîdiyê de ne ku li welatê wan Egîdî xwe derbaskirin û gihiştina kemalê ye ji ber wê di nava demek kin de dibe ew Egîdê guleya yekem li hemberî faşîzmê teqandiye û bi wê teqîna mezin re gelê xwe ji xewa mirinê şiyar kiriye. Ew êdî bû efsaneyek nû ya li ser vê erdnîgariyê jîndar bûyî, bû Egîdê çiyayê Gabarê û heybeta wî li her çar aliyê welat geriya. Bû navê zarokan û her zarokê ku navê Egîd lê hat kirin xwe bi şans û binirx dît. Gelek ji wan zarokan li pey rêya Egîd bûn fermandarên navdar û di çîrokên welatê xwe de bûn mirovên mezin ên heybeta xwe ji fermandarê xwe yê efsanewî girtine û di dîroka nêz de cihê xwe girtin.
Heman giyana efsanewî bû Çiyager Hêviyên xwe li ser Sûrên Amedê û mezinkirina berxwedanê geş dibû, bû Mehmed Tunc di nava pêtên agirê bircên Cizîra Botanê de. Ji xweliya xwe ji nû ve xwe bi şêwazê Egîdên Botanê pênase kir. Li Enîyên cengê yên Zap, Avaşîn û Metînayê bûn Şoreş Beytuşebab, Bager Gever, ji bo parastina warê baweriya kevnar Şengalê bû Egîd Civyan. Di hevaltiya jinê de jî qusûr nekirin û xwe gihandin wesfa hevaltiya rast a milîtaniya Apo yî