“Xwenideneke Seretayî“
Navenda Rojava ya lêkolînên stratejîk
Hemû nîşane didin dîyarkirin ku tu guhertinên mezin û bibandor di pêkhateya rêjîma tirkî de dê pêk neyên. Lê bê guman odeyên ku sîyaseta wê nîgar dikin, dê bikevin bin desteseriya hevsengiyên navneteweyî, alîyên rikberiyê û cih û giraniya Tirkiyê di hevsengiyên navneteweyî de. Ev ji bilî qaseya mezin a aloziyên hundirîn û derve yên ku pişta rêjîma tirkî xûz dikin û wê li wê navrastê dihêlin û bijarteyan li pêşberî wê kêm dikin. Hevpeymana Komarî bi serkêşiya AKPê ku Erdogan birêvebirina wê dike, MHPê ya tundrew û hin partiyên din, rêjeya %49.37 ji dengan bi dest xistine. Li alîyê din Hevpeymana Gel a dijber bi serkêşîya Kilîçdaroxlo rêjeya %35.12 ji dengan wergirtin. Ev jî tê wê wateyê ku her çiqasî partiya Erdogan û hevpeymana wî dê ji 600 kursiyî, 322 kursîyên perlemanê bi dest bixe. Jixwe wî di sala 2018an de 344 deng bi dest xistibûn. Ev jî tê wê wateyê ku wî niha li gor sala 2018 22 kursî ji dest dane. Ji alîyekî din ve hevpeymana Kilîçdaroxlo ya dijber nêzî 213 dengî bi dest xist (li gor sala 2018, 24 kursiyên nû bi dest xistine, wê demê 189 kursî bi dest xistibûn). Her wiha Partiya Kesk a Çepgir, 61 deng bi dest xistin (li gor hilbjartinên borî, 7 kursî ji dest dane).
Li gor van encaman, Erdogan li gel koma partiya xwe û hevpeymana xwe, karîbûn biryarên sîyasî û aborî desteser bikin, çimkî koma perlemanî ya mezintir, ew dengên di perlemanê de kontrol dike (biryaran desteser dike) û dikare li gor xwe zagonan derxîne. Lê tevî wê jî ev yek dê nebe buhara Erdoganê ku di bin barên aborî yên zehmet de xûz bûye. nexasim li gel bilindbûna nirxê heyberan û daketina nirxê Lîreya tirkî. Pê re jî ji ber daketina asta debara jîyanê û kêmbûna bitirs a nirxê kirînê bi Lîreya tirkî, fişarên gelêrî zêdetir bûne.
Ji alîyê sîyasî ve: Erdogan dixwaze xwe ji alozîyeke sîyasî ya herî dijwar derxîne, nexasim vegerandina têkilîyên xwe bi rêjîma Sûriyê re. Ev têkilî jî gelek dosyeyên mezin û hestiyar bi xwe re tîne û gerek e Erdogan ji dil û dûrî bazarên siyasî danûstandinê bi wan re bike. Dosyeya herî girîng di nav wan de jî, dosyeya dagirkirina tirkî ji herêm û bajarên sûriyê re (Efrîn, Serê Kanîyê, Girê Spî, Idlib, gundewarên rojavayê Helebê û heya sînorê parêzgeha Hemayê), ev ji bi desteserkirina komên çekdar ên ku Tirkî piştgiriya wan dike, li ser van herêman. Dibe ku rikberiya sûrî ya ku Ixwanûlmuslimînan dinîme (Hevbendî û ferwerîya wê ya demkî) û Erdogan wê hembêz dike, aloziya herî mezin li pêşberî Erdogan û ferweriya wî be.
Îcar, dosyeya sûrî bi hemû alozî û şaxên xwe, têrê dikin ku Erdogan biwestînin, ji aliyê sîyasî ve ji hev bixin û pozbilindiya wî bişkînin, nexasim eger bixwaze bi yek carê bi rêjîma sûrî re li hev were. Ji xwe ev yek li gor pêşveçûna siyaseta wî ya nû, dîyar e.
Lê ya rast ew e ku Erdogan li ser werîsên siyasetên navneteweyî û hevsengiyên wan dilîze. Ji ber wê jî li gor berjewendî û xwestekên xwe yên kesayetî weke mîratgirê osmaniyan, xelîfeyê misilmanan û parêsvanê masoniya cîhanî, xwe weke lîstikvanekî sereke xist nav wan siyasetan û li ber bazarê dide û li wir dagîşê dike. Eger Erdogan li hember hilbijêrê dijber `Kilîçdaroxlo“ di gera duyem a hilbijartinên serokatiyê de bi ser ket, ev tê wê wateyê ku astengî û kelem dê li pêşberî HDP û Tevgera Azadîya Kurdistanê zêdetir bibin û dê serkirde û çalakvanên kurd bêtir di zindanan de werin bicihkirin. Tu nîşane û zemîna hundirîn tune ne ku Erdogan dê tu ji bo doza kurdî de serî danayne. Nexasim hemahengiya wî ya bêsînor bi şerîkê wî yê di perlemanê de (MHP). Ev her du alî dijminên kurdan ên herî zordar in, ew ê bi hev re her tiştî bikin da ku rê li ber destkeftiyên kurdan bigirin û wan tune bikin, çi li Rojava, çi jî li başûr bi xwe jî bin (tevî têkiliyên wê yên baş bi ferweriya herêma Kurdistanê û PDK re). jixwe tê zanîn ku baregehên tirkî li Başûr di bin behaneyên cûr bi cûr de hene.
Li vir jî ev pirs tên kirin:
Gelo Amerîka dê çawa danûstandinê bi siyaset û xwestekên Erdogan re, piştî hilbijartinan bike…?
Gelo guhertinên navneteweyî û lîstika şerên cemseran li gel hemû guhertinên ku didin diyarkirin ku dê cîhaneke pircemser biafire, dê karibin rê li ber xwestekên dijminatî û şer ên Erdogan bigirin û êrîşên wî yên leşkerî rawestînin…?
Ev yek piştre li gor siyaset û nexşeyên ku ji herêmê re li kargehên navendên biryaran ên cîhanî tên nîgarkirin, dê xuya bibin.