Ji destpêka mirovahiyê heya roja me ya îro, ji dema ku mirov çêbûn, ziman û çand jî bi xwe re derxistin holê. Niha li tevahiya cîhanê bi hezaran ziman, ol, çandên cud cuda hene. Li gorî lêkolînan di navber şeş hezar û heft hezar ziman di cîhanê de hene. Ji wan zimanan bi qasî ji sedî 60 heya 80 di sala 2100’î de ger zarok pê ne axifin wê nemînin û ber bi windabûnê ve biçin.
Dema em behsa vê mijarê dikin, mirov dibêje ma gelo ewqas hêsane zimanek bi dawî bibe û êdî ji ferhenga zimanên cîhanî sîl bibe? Belê, hêsan e û em dikarin şîrove bikin û bêjin çima?
Piştî şerên yekem û duyem yên cîhanê, hêzên global yên dagirkerên welatên cuda cuda bûn. mîna îngiltere, îspaniya her wiha fransa li cihên ku bûne serwer zimanê xwe dan fêrkirin û hemû zimanên welatên lê diman felc kirin. Em niha dibînin çawa li amerîka latîn zimanê ispanî serwer e. li nîvê dewletên Afrîkayê zimanê fransî serwer e, her wiha li nîvê cîhanê jî zimanê ingilîzî xwe wek zimanê gîştî ya cîhanê dide nîşandan.
Di bingeh de, eger em hinekî kûr û hûr pêde biçin, mirov dibîne ku di sedsala 20’an de çawa netew-dewlet hatin avakirin, pêre jî hewldanên yekkirina zimanê mirovan hat destpêkirin. Çawa ku di sîstema netew-dewlet de yek al, netew, ziman pêş dikeve, van sîstemên hegemon xwestin cîhanê hemû bikin yek. Em werin zimanekî wek ingilzî, heya berî sed salî jî kesî li cihanê pê nebihîstibû. Lê; piştî ku bû zimanê komputerê û gelek alavên din yên teknîkê bi awayekî zanabûn di nava cîhanê de belav bû. Êdî, mirov dev ji zimanê xwe ya dayîkê berdide û heyranê zimanê înglîzî û her wekî din zimanên ku-qaşo- kar pê tê meşandin dimînin.
Ji ber wê, gelek bi zanebûn zimanên resen di cîhanê de armanca van zimanên mitîngeran de ye. ango, ev ziman bi xwe mêtînger in. li kuderê dighêjin mêtîngeriyê li ser zimanên din dikin. ji xwe di pileya yekemîn de ingîlîzî ye. ku welatên mîna Amerîka û Inglîstanê dixwezin vî zimanî bikin tek zimanê di cîhanê de. Ango, sîstema kapîtalîzm a ku xwe dispêre yekkirina her tiştî.
Yê me wek kurd jî em ne dûrî vê metirsiyê ne. Zimanê ku neyê nivîsandin û wergerandin wê zû bi zû winda bibe. Bi hezaran berhemên kesên kurd hene, lê hemû jî bi zimanê mêtîngeran hatine nivîsandin. Berhemên bi zimanên din ji yên bi zimanê kurdî pirtirin. Dibe ku berê derfet nebû. Lê; bi gîştî niha li her çar parçeyên Kurdistanê li bakur nivîsakêrên kurd bi tirkî dinvîsin. Li Rojhilat bi farisî û li Sûriyê û Îraqê bi erebî dinvîsin. Lewra, zimanê kurdî di metirsiyê de ye. tevî ku niha li Rojava derfetên fêrbûna zimanê kurdî di asteke mezin de ye. lê; di 8 salên bihûrî de ji sedî yek ji rewşenbîr û nivîsakarên me ji bo kurdî xebatên nivîsandinê nakin. Bi rêjeyek gelek mezin gotarnivîs bi erebî ne. Helbestvan berhemên xwe bi erebî ne. Romannivîs tevî ku gelek kêmin; lê bi erebî dinvîsin. Ev rewş êdî divê were guhertin, çareya wê çibe bila bibe, divê di zûtirîn dem de bê peyda kirin. Ev berpirsiyartî di asta herî bilind de dikeve ser milê nivîskarên kurd ku bi kurdî binvîsin. An jî, wê kurd dîsa di destara yekkirina zimanê global de bê hêrandin.
Sîpan CAN