Birûc Resûl / Qamişlo
Dewleta Tirk a dagirker tevahiya çete û têrorîstên herêmê û cîhanê kom kirin û ji bo berjewendiyên xwe bikar tîne. Dagirkerî bi riya van çeteyan mudaxeleya tevahiya welatên herêmê dike, sûcên dijmirovî pêk tîne û û aloziyên heyî kurtir dike.
Dewleta Tirk a dagirker ji bo ku berjewendiyên xwe pêk bîne, çeteyên herêmê bi temamî kom kir û ew dan bikaranîn,armanca wê sereke têkbirina îradeya gelên Sûriyê û pêkanîna berjewendiyên xwe di jihevxistina gelên herêmê û komkirina terorîstan. Ji xwe di dema niha de ev mînak ji herkesî re eşkere ye. Dewleta Tirk a dagirker hemêza xwe ji çeteyên ku navê artêşa azad li xwe kirine, herwiha di nava wan de jî partiyên girêdayî ENKS’ê cihê xwe di kuştin , girtin û tecawizkirina zarok û jinan de girtine, herwiha tevahiya serkirdeyên DAIŞ’ê li herêmên di bin kontrola xwe de bi cih kirin û ew parastin, mînaka wê jî serkirdyê DAIŞ’ê Abû Bekir Abexdadî li heêmên dagirkirî hat kuştin.
Ji giringtirîn komên çete yên girêdayî dewleta Tirk a dagirker, koma bi navê Ehrar Akşerqiyê ku sererkirdeyê wê çeteyê bi navê Abû Şeqra bû ku wî bi destê xwe jina Têkoşer a kurd Hevrîn xelef şehîd xist.Ev koma çete di sala 2016’an de hat avakirin û dewletên kendavê nêzî 500 hezara yoro pêşkêşî wê kirin. Piştî derbasbûna demeke kin ji damezrandina vê koma çeteyan, dengelî di nava wê de belav bû û ev kom li dijî sivîlan hat bikaranîn. Herwiha piştî ku destekdayîna dewletên kendava erebî li ser vê komê hat rawestandin, ev kom bi giştî ket destê istixbarata Tirkiyê û dest bi dizî, talankirin û revandina mirovên sivîl kir. Di dagirkirina Serê Kaniyê û Girê ipî de yên herî zêde sûcên dijmirovî kirin ev kom bû.
Çeteyên El- Hemzat:
Ev kom bi tevahiya xwe ji çeteyan pêk tê, li ser destê dewleta Tirk a dagirker hatiye perwrdekirin, û di sala 2016’an de hat avakirin û ragehandin. Piştî damezrandina wê çeteyên tirkimanî ku navê Togaya Semerqend li xwe dikirin tevlî wê bû. Ev kom ya yekem bû ku ji bo dagirklirina Cerabilusê bi alîkariya DAIŞ’ê di sala 2017’an berê xwse da bajêr û bajar dagir kir.
Piştê wê tevahiya çeteyn DAIŞ’ê yên Cerabilusê tevlî koma Al-Hemzat bûn.
Togaya Al-Şam:
Ev kom ji çeteyên radîkal yên Ixwan Elmuslimîn yên ji Heleb , Idlib, Hema û Himsê pêk dihat di sala 2014’an de hat avakirin, herwiha tevgera Alzenkî ku di sala 2011’an de li Helebê hat damezrandin piştgiriya wê kir. Ev kom yek ji girîngtirîn komên ku Tirkiyê piştgiriya wê dikir, piştî wê tevlî çeteyê Tehrîr Al-Şam bû, piştî wê bi demekê di navbera wan de şerekî dijwar derket û ev koma çeteyna xwe jê cûda kir.
Tevgera çeteyan a Ehrar Alşam:
Ev tevger ji destpêka kirîza Sûriyê ve hat avakirin û endamên wê bigiştî çeteryên selefî yên radîkalbûn. Ev tevger ji 4 komên çete pêk hat ev kom jî ev in: Ehrar ALşam, tevgera Fecir alislamî, Teliya Elislamiyê, togaya Îman.) Ev kom bi giştî destekdayîna xwe ji dewleta Tirk a dagirker û dewletên kendava yên ereb digre.
Çeteyên Cebhet alşamiyê: Ev kom ji yekbûyîna komên selefî yên radîkal yên ji bajarê Helebê hat avakirin, ew kom jî ev in: Nûridîn Alzenkî, togaya Al Tewhîd, Artêşa Almucahidîn, Alcebhe Alislamiye, kombûyîn Isteqim kema umert, tevgera ASALE û Tenmiye, bermahiyên tevgera alhezim, û bi 10’an ji komên çete yên din.
Dewleta Tirk a dagirker tevahiya van komên çete di bin navê Artêşa Niştimanî de kom kir ji bo ku navê van komên çete bide guhertin û wan bi cîhanê bide qebûlkirin.
Cebhet Alnusra:
Di sala 2012’an de li Sûriyê hat avakirin, destpêkê ew beşek ji çeteyên DAIŞ’ê bûn, lê serkirdeyê wê Abû Mihemed Alcolanî xwsest îmareta xwe ava bike û bû destê Alqaîde li Sûriyê.
Di sala 2016’an de ji bo ku ji cezayên DYA bide alî, gelek komên çete di bin navê Cebhet Fetih ALşam de kom bûn, ev yek jî bi destê dewleta Tirk a dagirker hat kirin. Piştî wê ji bo desthilatdarî û parvekirina talaniyên sivîlan ev kom bih ketin û Cebhet Alnusra ji wan hat veqetandin û tevlî hin komên çete yên din di sala 2017’an de Heyet Tehrîr Al-Şam di bin serkirdeya Abû Mihemed Alcolanî de hat avakirin.
Tevî ku van komên çete gelek caran navên xwe guhertine û xwestine ku xwe wekî komên azadîxwaz bidin pêş lê tevahiya cîhan rastya van koman nas dike û nêrîna cîhanê derbarê wan de nehat guhertin.Herwiha ev kom man wekî xencerekî di pişta gelê Sûriyê de û ji hêzên dagirker re îetetiyê dikin û gelan qir dikin..
Dewleta Tirk a dagirker Heyet Tehrîr Şam wekî qamçiyekî li dijî komên ku fermanaên wê pêknyinin bikar tîne. Ev komên çete yên ku her yek ji deverkê hatiye û ji bo karê çetetiyê li hev kom bûne li dijî gelê resen yê li herêmên dagirkirî tên bikaranîn.
Sûc û binpêkirinên komên çeteyan
yek ji komên çete ku herî zêde sûcên dijmirovî kirine, koma Ehra Alşerqiyê ye, yek ji sûcên wan şehîdxistina siyastmedara kurd Hevrîn xelef û du kesên pê re bû.
Li gorî raporan vê koma çete li Efrînê zêdedtirî 200 kesên kurd revandin û ji malbatên wan fidiye xwestin. Herwiha zêdeyî 150 kesî li Serê kaniyê ji bo fidiyê girtin û piraniya wan ku li ser rêka M4 hatine giertin. Li gorî raporan serkirdeyê komê Abû Şeqra bikar revandina çeteyên DAIŞê ber bi Tirkiyê ve radibû, li ser revandina her çeteyekî 100 hezar dolar werdigirt.
Sûcên dijmirovî yên van komên çete heta roja îro berdewam in, li herêmên dagirkirî bi taybet Efrîn û Serê Kaniyê gelê resen ji aliyê van koman ve tê kuştin, revandin û işkencekirin. Li Efrînê di van 6 salên derbasbûyî de zêdeyî 706 sivîl li ser destî çeteyan şehîd bûne. Herwiha ji ber kiryarên çeteyan bi 10’an welatiyan xwe kuştine. Di heman çarçoveyê de 397 caran işkence li welatiyan hatiye kirin.
Jinên Efrînê jî ji van sûcên dijmirovî yên komên çeteyan bêpar neman, girtîgehên çeteyan bi jina hatin dagirtin, di 6 salan de 9 hezar û 8 sivîl ku ji wan hezar û 100 jin û 600 zarok hatin revandin ku heta niha çarenûsa gelek ji wan ne diyar.
Herwiha komên çete dest daanîn ser hezar û 189 mal, dikan û zeviyên welatiyên ku bi darê zorê ji xaka xwe hatine derxistin. Herwiha navê piranioya gundên Efrînê hatin guhrtin û armanca wan ji vê yekê pêkanîna guhertina demografî bû.