Heta ku nêzîkatiya Rêber Apo ya ji ol û baweriyê re neyê fêmkirin, Konfederalîzma Demokratîk a Rojhilata Navîn nayê avakirin.
Nêzîkatiya hêzên welatparêz ên demokratîk û tevgerên sosyalîst a Rojhilata Navîn di sedsala 20’an de li hemberî ol, teng bû. Hîna jî gelek tevgeran ev yek derbas nekirine. Tevgerên sosyalîst ji ber vê nêzîkatiyê ketin nava tengasiyên pir cidî. Tevgerên şoreşger li Rojhilata Navîn ev nebesî derbas nekirin û nebûn civakî. Bandoreke girîng a vê nebesiyê heye. Rêber Apo ji roja destpêkê û vir ve, ev nêzîkatiya kêm û şaş ferq kir û ketiye nava lêgerîneke cuda. Rêbertî ev tengasiya tevgerên çep a di pêvajoya têkoşînê de hîn baştir dît û analîz kir ku pirsgirêkên civakî û siyasî ji ber bikaranîna ol a ji aliyê desthilatdaran ve ye. Di encamê de bi nirxandinên ku kirine, xet û nêzîkatiyeke nû derxistiye holê. Ev nêzîkatiya Rêbertî, ji bo pirsgirêkeke pir girîng a tevgera sosyalîst bûye çareserî. Rêbertiya me nêzîkatiya teng a tevgerên çep a li hemberî ol, di dawiya 1980’an di nirxandineke xwe de bi vî rengî rexne kiribû; “Di rastiya ol de, di bin navê komunîzmê de nêzîkatiya înkarê qasî di giştî de bi taybetî bandoreke pir xeter li ser gelên Rojhilata Navîn çêkiriye. Em diyar bikin ku ev nêzîkatî bûye sedem ku ji gel razber bibe û bi vî rengî jî paşverûtî têra xwe xurt bibe. Heta mirov dikare bibêje ku di rastiya ol de nêzîkatiya înkarê, di wateya pêkanîna hişk a materyalîzma diyalektîk de ye û yek ji sedemên herî girîng a pêşneketina şoreşên Rojhilata Navîn e.”
Eger mirov bipirse ku cudahiya teorîk û bîrdozî ya Rêber Apo ji rêberên din ên sosyalîst di kîjan mijaran de derketiye holê û di kîjan nuqteyan de bandor li ser sosyalîzma demokratîk kiriye, bersiva yekem a ji vê re bê dayîn jineolojî û zanista azadiya jinê, bersiva duyem jî ji bo çareseriya civaka exlaqî û polîtîk nêzîkatiya li hemberî ol û baweriyê ye.
Weke ku tê zanîn di nava çepa Rojhilata Navîn de, bi taybetî jî di nava çepa Tirk de yek ji pîvanên şoreşgeriyê ji ol dûrketin e, înkar kirine û biçûkxistina ol e. Niha em hîn baştir dibînin û fêm dikin ku ev asosyaliyek pir cidî ye, ji zanistê dûr e û nêzîkatiyeke apolîtîk e. Sosyalîzm bi îtîbara xwe ya cewherî tê wateya bîrdozî û zanista civakî. Lê belê zanyarên civakê, yanî yên ku ji xwe re sosyalîst dibêjin, qadeke nirxê ya ku di avakirina nasnameya civakî de bi qasî nirxên etnîkî û çînî rol lîstiye, kirine qadeke ji rêzê. Ev yek xusûseke welê ye ku divê mirov li ser bifikire û dersê jê werbigire. Rêber Apo ji salên destpêkê yên jiyana xwe ya têkoşînê û vir ve neketiye vê nexweşiya çepê. Her çendî ku ji nuqteyên perspektîfa materyalîzma dîrokî ya kevneşopiya sosyalîst bandor bibe jî, bi demê re ev yek jî derbas kirin.
Teorî û bîrdoziya Rêber Apo zimanê jiyana civakî ye. Hem jî ya her kêlî û her rojê. Nêrînên teorîk û bîrdozî yên Rêber Apo, ji bo pratîka jiyanê kilavuz e. Sedemê vê yê herî girîng jî dahûrandina mirovan e. Naskirin û fêmkirina mirovan û pêşniyarkirina rê û rêbazên ku ji pirsgirêkên mirovan re bibe çareserî ye. Hingî ku Rêberê Gelan mirovan çareser dike, xeta zanista civakê jî şêwe girt ku li gorî berê cuda û xweser e. Ev paradîgmaya ku navê paradîgmaya netewa demokratîk lê kiriye, di roja me de yekane tez, tespît û perspektîf e ku ji pirsgirêkên civakê re çareseriyê dihilberîne.
Weke ku tê zanîn rêbaza Rêbertiya me ya çareserkirina kesayetê, ji bo pêşxistina hest û zanista mirov û ji bo avakirina kesayeteke azad û bi îrade rêbazeke diyalektîkê ya ku xwedî encamên bê hempa ye. Rêber Apo bi gotina “Ez li Îmraliyê rojê xwe 40 caran xirab dikim û ji nû ve ava dikim” anî ziman ku bi vê rêbazê dijî. Ev taybetmendiyeke pêşengitiyê ya Rêber Apo ye. Mîna ku di realîteya Kurd û kesayeta jinê de hatiye îspatkirin, ev yek di roja me de jî rêbaza avakirina mirov e ku ji her derdê re bibe derman. Mirovên di roja me de di nava xwexapandineke mezin de ne; ji ber ku mirovên roja me xwe weke hebûneke bê hempa, xwe temam kirine, bê kêmasî ne, bê pirsgirêk in û her tiştê dizanin, dibînin. Ji ber vê nexweşiyê hema bibêje her kes mirovê li hemberî xwe tune dihesibîne. Em di demek wisa derexlaqî de derbas dibin ku her kes xwe bêhempa dihesibîne û di heman demê de ji aliyê kesek cuda ve jî tune tê hesibandin. Di serdemeke bi vî rengî de ji bo ku kes li dijî nefsê xwe şer bike û her roj xwe ji nû ve ava bike, pêdivî bi zanista civak û dîrokeke kûr heye. Dema ku mirov xwe ava dike malzemeya di destê wî/ê de dîrok û civak e; sedemê ku em bal dikîşînin ser vê dîrok û civakê ew e ku Rêber Apo mîna rêber, fîlozof û zanyarên din nêzîkatiyê li hemberî ol raber nake. Ji ber ku dema kesayeteke desthilatdar tê hilweşandin û li şûna wê kesayeta netewa demokratîk tê avakirin, kesekî ku agahiya wî/ê ji tiştên diqewime nîne nikare nêzîkatiya şoreşgerî ya Rêber Apo ya ji ol re fêm bike; nikare bi ferasetên olî çanda demokratîk a dîrok û civakê bibîne û bi teslîmkirina heqê xwe nirx nade.
Rêber Apo di nirxandineke xwe ya beriya 1990’an de ev tişt diyar kiribû: “Ol qasî mirovahiyê kevne. Parçeyek e ku ji avabûna mirov qut nîne. Avabûna mirov avabûneke olî ye. Ti civak nîne ku ol nas nake. Di jiyana hemûyan de ol heye. … Divê di avakirina mirov de ol weke hêmanek e ku dest jê nayê berdan were nirxandin.” Mirov dikare ji vê nirxandina Rêber Apo fêm bike ku Rêbertî di gelek qadan de xwedî nêrîneke zanista civakî û feraseta sosyalîst e ku ev nêrînên xwe bi navê Paradîgmaya Civakê ya Demokratîk, Ekolojîk û Azadîxwaziya Jinê pêşkêşî mirovahiyê kiriye.
Nêrînên Rêber Apo yên derbarê ol û baweriyê de, di pêvajoyên destpêkê de baş nehatine fêmkirin. Di nava refên PKK’ê de jî gelek kes hebûn ku bi gotina ‘nêzîkatiyeke polîtîk e’ ev nêrîn ji rêzê nirxandin. Hinekan jî ev analîz û tespît bi gotina “Kurd oldar in, li cem Kurdan ol gelek bandor e, Ocalan van tiştan dibêje da ku nehêle dewleta Tirk bi rêya ol Kurdan bixapîne” derbas kirin. Divê mirov diyar bike ku nêrînên Rêber Apo yên derbarê sê mijaran, ji aliyê hin Kurd û Tirkan ve weke ku bi nakok e nirxandine. Ya yekem nirxandinên wî yên derbarê netew û Kurdan, ya duyem nêrînên wî yên derbarê jinan û ya sêyem jî nirxandinên wî yên derbarê ol û baweriyê de ne. Weke ku tê zanîn hin netewperest û çepên Kurd bi gotina ‘PKK ji Kurdan zêdetir ji bo Tirk û Ereban têdikoşe’ rexne dikin û sûcdar dikin. Netewperestên Tirk û hinek çepgirên Kurd jî ji bo PKK’ê dibêjin netewperest, heta sûcdariya nîjadperestên Kurd lê dike. Yên ku xeta jinê ya Rêbertî û nêzîkatiya wî ya li hemberî jinê mîna nêzîkatiyeke polîtîk nirxandin û îftîra avêtin Rêbertî, gelek bûn. Di nava jinan de jî yên ku şaş fêm dikin û şaş nêz dibin, derketin. Di qada ol û baweriyê de jî nêzîkatiyeke heman heye. Ji hinek kesên ku xwe weke zanyar, sosyalîst, laîk û sekuler pênase dikin, ji PKK’ê re dibêjin “rêxistineke oldar”. Yên ku xwe weke oldar pênase dikin jî, ji PKK’ê re dibêjin “ji dervey ol e”. Divê were fêmkirin ku çima xeta Rêbertî têkildarî van mijaran bi nêrînên dijberî hev tê nirxandin. Hin şablon hene ku di mejiyê mêrekî kevneşopîparêz û jineke kole de, di serê çepekî dogmatîk ê klasîk û kesekî netewperest û oldar de çêbûne. Li ser zimanê wan jî jiberkirin heye. Evane nikarin ji qalibê ku wan şêwe dayiyê derbikevin. Eger derkevin wê mîna ku guneh kirine, lê bên. Pêşdarizandina kesên xwedî vê ferasetê, tirsa wan a ji şoreşgeran û dijminahiya wan a ji bîrdoziya demokratîk re, ji her cure fikrê xurttir e.