Navenda Nûçeyan
Dewleta tirk 4’ê Gulanê 1937’an de bi biryarnameya lijneya wezîran a meclisê, li Dêrsimê dest bi komkujiya gelê kurd kir. Tevî ku bi dehan sal di ser komkujiyê re desrbas bûne jî, lê polîtîkayên qirkirin û asîmîlasyonê yên li dijî gelê Kurd di roja me ya îro de jî berdewam e.
Komkujiya Dêrsimê di dîroka nêz a Kurdistanê de yek ji wan komkujiyan ku bi dehhezaran kurd hatin qetilkirin, sirgûnkirin û asîmîlekirin. Tevî ku bi dehan sal di ser komkujiyê re desrbas bûne jî, bandora komkujiyê roja me ya îro berdewam e.
Li gorî daxuyaniyên fermî 16 hezar lê, li gorî gelê Dêrsimê yên bûne şahidên komkujiyê, herî kêm 70 hezar kurdên dêrsimî hatine qetilkirin. Gelek belge hene ku şahidiya vê qetlîamê dikin. Bi dehhezaran jin, zarok, kal û pîr bi gazên kîmyewî, bombebaranan û bi gelek awayên cur bi cur ên hovane li gund, şikeft, çeman hatin qetilkirin.
Ji ber kurdbûn û elewîtiyê, Dêrsim di çavê dewletê de keleha dawî ya kurdan a berxwedêr bû ku diviya destwerdan lê bihata kirin û ji holê bihata rakirin. Dewleta tirk tenê bi komkujiyê nema, piştî komkujiyê bi dehhezaran kurdên Dêrsimê ji warê xwe hatin dûrxistin. Ji bo wan asîmîle bikin bi hezaran keç û xortên dêrsimî di çerxa xedar a asîmîlasyonê de hatin helandin. Dewletê bi vê komkujiyê xwest Dêrsimê ji kurdîtî û elewîtiyê safî bike.
‘Roja Reş’
Welatiyên Dersîmê di 4’ê Gualan 2010’an de roja destpêkê ya komkujiyê wek “Roza Şiyaye” ango “Roja Reş” ragihand. Nûner û pêşengên rêxistinên Dêrsimê ji 2010’an roja 4’ê Gulanê qurnefîl bi çemê Mûnzûrê re berdidin û bi vî awayî kesên di komkujiyê de hatine kuştin bi bîr tînin. Her wiha ji bo bîranîna wan luqme belav dikin.
Her wiha girêdayî kumkujiya Dêrsimê konseya Rêveber a KNK’ê bi wesîleya salvegera Komkujiya Dersimê daxuyaniyek da û got: “Divê em têkoşîna xwe sist û lewaz nekin. Divê hesabê jenosîda Dêrsimê ji dijmin were pirsîn.”
Konseya Rêveber a Kongreya Neteweyî ya Kurdistanê (KNK) bi wesîleya salvegera Terteleya Dêrsimê ku 4’ê Gulana 1937’an bi biryara fermî ya dewletê hate kirin, daxuyaniyek nivîskî weşand.
Daxuyaniya KNK’ê bi vî rengî ye:
“Berî 87 salan, ji heft heyvî heta 70 salî gelê Kurd li Dersimê hate qirkirin. Komkujîyeke dilsoj, tenkîleke wêranker bi serê Dersim û Dersimiyan hate anîn. 4’ê Gulana 1937’an bi biryara fermî ya dewlet û hikûmeta Tirk, êrîşeke mezin a leşkerî bi armanca ji navbirina xelkê Dersimê hate kirin. Dewlet û hukûmeta Tirk bi kîn û nefreteke tolhildanî, ji erd û esmanan êrişî Dêrsimê kir. Bi hezaran Dêrsimî kuştin, hind jî birîndar kirin û bi hezaran jî bi darê zorê dane koçkirin û bi rê ve telifandin. Qirkirineke, jenosîdeke fermî bi biryara dewlet û hukûmetê, bi belge hate kirin. Ev fermana qirkirina hemû xelkê Dêrsimê bû. Ya ku dewlet û hukûmeta Tirk bi serê gelê Kurd li Dêrsimê anî çi dewletan bi serê dijminên xwe yên herî dijwar jî ne anîne. Ji xeynî komkujî, birîndarî û koçeke malwêranî, navê Dêrsimê jî bi qanûneke taybetî hate guhertin û kirin Tuncelî. Ew biryara komkujiyê, ew ferman, ew polîtîka, ew tertele, îro jî berdewam e. Dilê Kurdan ji ber wê jenosîda mezin bi kul e û ti caran ji bîr nakin û divê ji bîr jî nekin. Kurd divê hem wê kiryarê hem jî kirdarên wê bûyerê ji bîr nekin, di hiş û bîrên xwe da adeta bikolin ku çu caran jê neçe.
KNK di 4’ê Gulanê de vê jenosîda li Dersimê bi serê xelkê me hatiye anîn, piştî 87 salan jî bi hemû hêza xwe ve careke din şermezar dike. Berpirsiyarên dewlet û hukûmeta xwînxwar çi dibêjin, polîtîka giştî çi encam bide ferq nake û ev hovîtîya li ser gelê me hatiye kirin, rûpelekî reş ê dîroka bi xwîn a dewlet û hukûmeta Tirk e. Di her bîranîna van rojên xembar û dilsoj de divê xelkê me, rêber, pêşeng û têkoşerên bizava neteweyî û welatî, hem hafizaya xwe ron û geş bigirin hem jî di doza hesab pirsîna ji dijmin de bi biryar bin, têkoşîna xwe sist û lawaz nekin.
Hesaba jenosîda Dersimê divêt ji dijmin bête pirsîn. Jenosîda Dersimê nayê ji bîr kirin, divêt neyê ji bîr kirin.”