Ronaz Silêman/Qamişlo
Bi armanca zêdekirina hişyarîkirina civakê li ser mijarên jîngehê, her sal di 22’ê Nîsanê de roja cîhanî ya erdê tê pîrozkirin, her wiha di sala 1970`an de li Dewletên Yekbûyî ev pîrozbahî hat dest pê kirin.
Roja Cîhanî ya erdê, bi armanca zêdekirina hişyariya civakê li ser mijarên jîngehê, her sal di 22’ê Nîsanê de çalakiyeke salane ye. Li 4 aliyê cîhanê bi çalakiyên cur bi cur tê pîrozkirin. Ev buyer di sala 1970’ê de li dewletên Yekbûyî dest pê kir û ji wê demê ve ew bû rojek cîhanî ku tê de zêdetirî milyarek kes ji hemû temenan li dora 200 welatan tê de beşdar dibin. Roja Erdê armanc dike ku girîngiya parastina jîngehê derxe holê û mijarên jîngehê bixe rojeva neteweyî û navneteweyî. Îsal, Roja Erdê balê dikişîne ser pirsgirêka qirêjiya plastîk û zirara wê li tenduristiya mirov û gerstêrkê, beriya pejirandina peymanek dîrokî ya UN ku dê qirêjiya plastîk bi dawî bike.
Roja Erdê çi ye?
Her sal, bi milyonan mirov ji çar aliyên cîhanê di Roja Erdê de têne cem hev, da ku tevgera hawîrdorê pîroz bikin. Ev bûyer di sala 1970’ê de li Dewletên Yekbûyî dest pê kir û niha li seranserê cîhanê tê pîroz kirin.
Roja Erdê çi ye û kengî ye?
Roja Erdê bûyerek cîhanî ye ku armanca wê balkişandina girîngiya parastina jîngehê ye û her sal di 22`ê Nîsanê de tê lidarxistin. Pîrozbahiyên Roja Erdê di sala 1970`an de dest pê kir û ev roj ji hêla jîngehparêzê Amerîkî senator Gaylord Nelson û xwendekarê mezin ê Harvardê Dennis Hayes ve hate destpêkirin, piştî ku wan zirara hawîrdorê ya ji ber rijandina neftê li Santa Barbara, California, di sala 1969`an de dît, ku fikarên wan zêde kir. zirara jîngehê li Dewletên Yekbûyî. Hizira Roja Erdê ew bû ku ew bibe rêyek ku mirov bi pirsgirêkên hawirdorê re têkildar bike û wan pirsgirêkan bixe rojeva neteweyî. Yekem Roja Erdê dît ku 20 mîlyon mirov daketin kolanên bajarên mezin li seranserê Dewletên Yekbûyî.
Roja Erdê di sala 2024`an de?
Mijara 2024`an “Planet vs. Plastic” armanc dike ku hişyariya zirarên qirêjiya plastîk li tenduristiya mirov û gerstêrkan bilind bike. Bûyerên berê yên Roja Erdê gelek mijarên jîngehê, ji guherîna avhewa û enerjiya paqij bigire heya parastina cureyan û feydeyên çandina daran, vegirtibûn. Balkêşiya îsal li ser plastîk beriya pejirandina peymanek dîrokî ya Neteweyên Yekbûyî ye ku dê qirêjiya plastîk bi dawî bike, ku tê payîn ku heya dawiya sala 2024`an li ser were lihevkirin. Zêdetirî 50 welatan, di nav de Brîtanya, bang kirin ku heta sala 2040`an de dawî li qirêjiya plastîk bê anîn.
Roja Erdê çi bi dest xist?
Çend sal piştî pîrozbahiya yekem a Roja Erdê di sala 1970`an de, Ajansa Parastina Jîngehê ya Dewletên Yekbûyî hate damezrandin û çend qanûnên jîngehê yên wekî zagona hewaya paqij hat pejirandin an bihêzkirin. Buyerên dawî çandina bi sed mîlyonan daran, piştgirîkirina cotkaran bi peratîkên çandiniyê yên domdar û destpêkirina projeyên xwendin-xwendewariya avhewayê li 4 aliyên cîhanê ye. Hin çavdêr jî balê dikişînin ser girîngiya Roja Erdê ji bo derxistina pirsgirêkên jîngehê.
Di sala 2016’an de, Roja Erdê hat hilbijartin ku bi awayekî sembolîk îmzekirina fermî ya Peymana Avhewayê ya Parîsê ya dîrokî ku di dawiya sala 2015`an de li ser hat lihevkirin, hate hilbijartin. Ev cara yekem bû ku welatên cîhanê bi hev re li ser armancên ku hewl bidin germbûna gerdûnî sînordar bikin li hev kirin