Zekî Bedran
Êrîşên esmanî ên giran ya dewleta Tirkan hember bakûr û rojhilatê Sûrî hefteyek li paş xwe hêşt. Li gor daxwûyaniyên wan bi xwe, êrîşên esmanî ê herî berfireh ya salên dawî bûn. Ji 70`î zêdetir balafir di van êrîşande hatine bikarhanîn. Li hember wan hêzeke bê parastina esmanî hebû. Ji ber wê axa Sûrî bê tirs, weke qadeke manewra leşkerî bombebaran kirin. Herêma di bin êrîşande bu ne herêmeke çiyayî bû jî, erdek rast û deşt bû.
Hûndayiyên QSD pir kêm in. Hûndayiyên hene piranî sîvîl in. Gelê sîvîl jî, ji ber ne li bendê bûn ku bibin hedef û her wiha ji ber bê tecrûbebûn hûndayî hat dayîn. Li Dêrik’ê gel dema çûn cîhê bombebaranê binerin û ji birîndaran re alîkarbin, di bombebarana dûyem de komek şehîd ketin. Dewleta Tirkan bî gîştî cîhên ku dikeve nava çarçoveya sûcên şer lêdaye. Li Ukrayna dema Rusya li sîvîlan xist û avahiyên binî ya bajaran dema lêda, hemberî wê delîl hatin komkirin û dadgeha navnetevîde ji bo doz bê vekirin ketin nava tevgerê. Dewleta Tirkan jî heman tişt kir lê hember wî bêdengî û destek heye.
Dewleta Tirkan li bakûr û rojhilatê Sûrî her tim êrîşan dike. Ji bo herêm bê îstîqrar bibe û gel koçber bibe qet nesekinî. Hemû cîhan rakir ser piyan. Pirsgirêk rakir civîna NATO û hemû civînên navnetevî. Herêma ku li Sûrî herî demokratîk û herî bi hizûr e weke korîdora teror, navenda gef da nîşandan. Vê yekê bizanebûn û stratejiyek yekgirtî di nava projeya qirkirina Kurdan de kir. Çi dibe bila bibe, Kurd ti carî divê nebin xwedan statû û divê bi nasnameya xwe jiyan nekin.
Rusya ev êrîşa neheq û zalimane çima erêkir? Dihat zanîn ku Putin demekî dirêje bi Erdogan re bazarî dikir. Dewleta Tirkan di civîna Tehran`ê û Soçî de ji bo biryara êrîşê derxîne pir israr kir, lê destekê ku dixwest nekarî bigre. Rusya erê neke Tirkiyê nikare êrîş bike. Ev yek pir zelale. Ji ber ku kontrola qada esmanî ji Kobanê û rojavayê firatê bin berpirsiyariya Rusya de ye. Rusya li Ukrayna tengav bûye. Tirkiyê jî bi dijminayiya Kurdan têr nabe. Erdogan dixwaze ji nakokiyên navbera DYA, Ewropa û Rusya sûdê bigre û ji êrîşê îcaze bigre. Dawî de ji bo êrîşên esmanî hem ji Rusya hemjî ji DYA û NATO îcaze girt.
Rusya beriya naha daxwûyaniyên xwe de digot ‘’QSD, dema Tirkiyê êrîş bike xwe nîzîkî Şamê dike, dema xeteriya êrîşê nema cardin xwe nîzîkî DYA dike’’. Lê Rusya bixwe jî, ji bo QSD û rêveberiya Şam`ê lihev bikin giraniyê xwe nedanî. Niha hêzên leşkerî ya Rusya û Şam`ê li herêma Rêveberiyê Xweserin. Xeta sînor bicîh bûne. Dema dewleta Tirkan êrîş kir rûxmî ku hêjmarek zêde leşkerê Sûrî hatibû lêdan jî cardin helwestek dîyar nekirin. Rusya ji vir û wiha nikare bêje dema tengav dibin xwe nîzîkî Şam`ê dikin. Kurd û rêveberiyê xweser ji xwe li ser xeta sînor bi Şam`ê re bihevre ne. Rûxmî vê Rusya êrîşê dewleta Tirkan çima erê kir? Me gotibû Tirkiyê bi Rusya re lihev neke nikare vê yekê bike. ji ber ku Rusya û Şam hêzên wan ê parastina esmanî hene. Ev çekên parastina esmanî hatibûn sekinandin.
Di rastiya xwe de Rusya Kurdan, QSD bi darê Tirkan xwast bikşîne li ser xeta xwe. Vê yekê weke polîtîka ji xwe re esas girtine. Kurdan bi Tirkan, Tirkan jî bi Kurdan tehdîd dikin. Baş fêm kirine ku Erdogan alîyateke bi kêr e. Bi hamleyek berfireh û bi bandor ya cezakirinê xwastin Kurdan tengav bikin û bihêlin ku Kurd xwe bispêre Şam`ê û Rusya. Li gor wan encamê vê êrîşê giran Kurd wê pes bikin û gav paşde bavêjin, û herin ber lingê Rusya û Şam`ê. Lê ev yek çênebû. Bi rastî DYA û Rusya jî têde gelek hêz ecêb man. Ne li bendê bûn ku rêveberiya xweser ew kasî berxwe bide û xwuynsar be. Bi baldarî lê binerin rojên destpêkê ya êrîşan DYA û Rusya qet helwestek dîyar nekirin. Hêzên mezin weke zimanê wan hatibû qutkirin.
Li ber deriyê navenda Emerîka bîrên petrolê, depoyên genim, fabrîqeyên gazê û avahîyên binesazî hatin îmha kirin. DYA û Rusya hemû tenê temaşe kirin. Dewleta Tirkan bi eşkereyî kiryarê xwe diparêze û ragihandina Tirkan bi pesndayînê van sûcên şer kirin nûçe û belav kirin.
Ew hêzên veşartî yê ku dewleta Tirkan îdare dikin, dîtin ku ji êrîşên esmanî encamên hevî dikirin nekarîn bigrin. Niha jî dibêjin emê ji bejahî dagirkerî destpê bikin. Lê her kes dîtin ku, rêveberiya xweser pariyek pir hesan nîne. Dewleta Tirkan ji leşkerên xwe zêdetir ew çeteyên li dora xwe kom kiriye wê derxin pêş. Ew jî dizanin ku wê hûndayiyên giran bidin. Gelê Rojava û bakûr û rojhilatê Sûrî dan xwuya kirin ku ji bo şer amadene û ewê axa xwe neterikînin. Pir eşkereye ku ewê encamê şer diyar bike ê ku şer bikin û li berxwebidin ewin. Ger civak bi biryar tevbigere û hêzên berxwedanê jî karê xwe ciddî bikin, Erdogan li şûna qerta desthilatdarî wê hewa bigre.
Dewleta Tirkan ji bo herêmên rêveberiyê xweser daîmî nebin çi destê wî bê wê bike. Her dem bi êrîşkirinê dixwaze li herêmê bê îstîqrarî avabike û bi zext gel bide koçkirin. Ji bo raya gîştî ya derve jî bi çiroka fikarên me yê ewlekarî hene dixwaze êrîşên xwe veşêre. Balafir û artêşên mezin yê Kurdan nînin. Dikarin di nav axa Tirkiyê de li gor xwastekê xwe tedbîrên xwe bigrin. Di kîjan hiqûqê de heye, axa welateke din dagir bikî, gelê wî welatî bi zext bidî koçberkirin û wiha ewlehiyê xwe avabikî. Dewletên mezin ji bo berjewendiyên xwe dibin şirîkê vê zordariyê. Gelên Sûrî edî di zanebûna vê yekê de ne. Tirkiye Sûrî bir hilweşandinê, heta niha jî destê xwe nakşîne. Hilweşandinê didomîne.