Sîpan Şînda
Dengbêjî ne tenê dengekî xweş û az e. Dengbêjî miqam e, lihevanîn e, selîqet e. Dengbêjî karîna bi riya peyvan û miqaman dengê dilê xwe gihandina dilê guhdaran e. Dengbêjî hostahiya peyvê ye, ya pêlên dengî ye, ya nefesê ye, ya bêhnê ye, ya hahî yan e. Dengbêjî ew huner e ku dema dengbêj bixwaze bêhna xwe hilde, dengê dilê xwe bi riya pêlên dengê xwe digihîne guhdaran û ew ji bi hahiyên xwe hevalbendiya dengbêjî dikin û wî bi tenê nahêlin.
Belê emê îro behsa dengbêjekî ji we re bikin ku ev huner û cewher bi wî re hene. Ew dengbêjekî li dû miqamê stranê dikeve û hewl dide ku stranê li gorî reseniya wê, li gorî miqam û qaîdeyên wê yên ewilî bêje. Ji ber wê ew gelek caran li pey bûyerê dikeve, dewsa çîroka stranê dişopîne û dixwaze bizane ka dengbêjên kevin stran tam bi çi miqamî gotine û ew ji li gorî miqamên wan bêje. Hecî Ehmedê Şilyanî, di sala 1959 ê de li gundê Şilyan yê girêdayî Şirnexê tê dinê. Ew zarokê nexrî ye. Ji ber wê bavê wî, wî serbest berdide di jiyanê de. Dibistana seretayî diqedîne. Ew di 16 saliya xwe de dizewice û weke hemû zarokên welatê parçebûyî hêj di temenê xwe yê biçûk de dikeve di bin berpirsiyariyê de. Ew hêj di kiçikatiya xwe de guhdariya dengbêjan dike û dengbêjî bala wî dikişîne. Ew dibêje ez teqrîben 7-8 salî bûm diya min şev rabû li ser darê lendan û şîr da zaroka xwe ya di mehdikê de. Ewê bere strana Sofî Birahîm ji digot û ez ji hişyar bûm û min guhdariya wê dikir û min ew stran hingê girt. Dengbêjiya wî ji weke ya gelek dengêjan ji malbatê tê. Hem mal xala bavê wî û hem ji malxala wî denbêj bûne. Dibêje xalên min Gurî û Ûnisê Hacî Şilyanî dengbêjî dikirin. Dibêje stranên Mala Mêran (Bavê Lalo) û Lêlê Dînê ji aliyê Mihemê Emerê Cangîr ve di radyoya Êrîvanê de hatibûn gotin û min ew herdû stran ji radyoyê girtin. Dibêje rojekê em ji dibistanê derketin û em zarok bi hevre çûyîn gundê Bilmat seyra dawetê. Dema bû şev em çûyîn ber deriyê zavê û me ji xwe re di lehîst. Min dît zelamek derket ber derî û got ‘ka ew kurikê Mihê Îsivê Sofî’ û hevalên min gotin ‘aha eve’ û dibêje dema wî welê got ez tirsam û revîm. Lê belê zarokan ez girtim û teslîmî wî zelamî kirim. Zelamî ez birim cem zava û birazavan û hinek sêv û pirteqal dan min û ji min re got ka ji me re wan her du stranan bêje. Cara ewil e ew di civata de stranan dibêje û ji wê rojê û hetanî niha di dawetan de, savarhêranê de, dankutanan de, di şahiyan de stranan dibêje.
Rojekê diçe Şirnexê û di civatekê de Salihê Emerê Cangîr dibêje wî ka stranekê bêje. Lê belê ew di cemide û nikare bêje. Dibêje min beriya hingê mamê Salih nedîtibû û sehma wî gelekî li ser min hebû. Hecî Ehmed bi xwe ji stranan dinivîse û miqamên wan ji dibêje. Lê belê hêj strand xwe tomar nekirine û ne weşandine. Hecî Ehmed di herêma Şirnex de gelek ked daye ku heta dengbêjên herêma Botanê bigihîne hev û bi wan re bernameyan çêke. Gelek bernameyên li Mala Dengbêjan ya Cizîra Botan hatîn çêkirin bi saya serê wî pêk hatine. Heta niha ew li stranên dengbêjiyê berhev dike. Ew niha ji li Şirnex dijî û xwediyê çar zarokan e.